[VID] Άγιε μου Παντελέημονα: Παραδοσιακό τραγούδι Ερυθραίας Μικράς Ασίας

Μετά από το «“Μάγια μ’ έκανες”: Τραγούδι και ιστορικές φωτογραφίες από τη Μικρά Ασία», το «Εμβατήριο της Σμύρνης: Ένα σπάνιο οπτικοακουστικό ιστορικό υλικό», και το «“Αηδόνι μου γλυκό”: Ένα μουσικό-οπτικό ταξίδι στο Ρεΐζντερε της Μικράς Ασίας», ο Δημήτρης Θωμαδάκης παρουσιάζει οπτικοποιημένο το παραδοσιακό τραγούδι από την Ερυθραία της Μικράς Ασίας, “Άγιε μου Παντελέημονα”.

Η ερμηνεία είναι από τη χορωδία και την ορχήστρα του Ομίλου Ερευνών Πηλίου στην Αγριά του Βόλου.

Το οπτικό υλικό προέρχεται από την επίσκεψη μνήμης και τιμής στις προγονικές εστίες που πραγματοποίησε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίου Δημητρίου Λήμνου το 2013 υπό την αιγίδα του Δήμου Λήμνου.

Άγιε μου Παντελεήμονα (Παραδοσιακό τραγούδι Ερυθραίας Μικράς Ασίας)

Το τραγούδι αρχικά το κατέγραψε ο Σίμων Καράς τη δεκαετία του 1940, και το συμπεριέλαβε στον δίσκο του με τίτλο «ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ (ΠΡΟΠΟΝΤΙΔΟΣ, ΑΙΟΛΙΔΟΣ, ΙΩΝΙΑΣ) ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΑΝΤΙΛΑΛΛΟΙ 1», με αριθμό αναγνώρισης δισκογραφικής παραγωγής, SDNM 127. Στο σχετικό βιβλιάριο του εν λόγω δίσκου, ο Σίμων Καράς σημειώνει μεταξύ άλλων: «… Παρακολουθήσας και συμμετασχών εις τας εν τω Σταδίω λαϊκάς μουσικοχορευτικάς εκδηλώσεις ομίλων εκ διαφόρων επαρχιών του Κράτους –με τας κατά τόπους εθνικάς των ενδυμασίας, τους χορευτάς, τους τραγουδιστάς και οργανοπαίκτας των κατά τα έτη 1937 -1940 – συνάμα με την ίδρυσιν του Ραδιοφωνικού Σταθμού τας αρχάς του 1937, όπου διάφοροι μουσικοί επαρχιακοί όμιλοι τραγουδιστών και οργανοπαικτών ελάμβανον μέρος εις τα προγράμματά του, με τοπικά τραγούδια και σκοπούς, ηλεγμένα όσον αφορά εις την γνησιότητα και την ποιότητα του προσφερομένου υλικού, δι’ όλων αυτών, ήλθον εις προκαταρκτικήν γνωριμίαν προς την κατά τόπους γλωσσικήν, μουσικήν και ορχηστικήν παράδοσιν του λαού μας, ώστε ν’ αποφασίσωμε, εν τοις μετέπειτα, μετά της συζύγου μου Αγγελικής ν’ αναλάβωμε το έργον της καταγραφής των εθνικών μας τραγουδιών και οργανικών σκοπών, εις τας διαφόρους περιοχάς της πατρίδος μας…». Το συγκεκριμένο τραγούδι  ο Σίμων Καράς το χαρακτηρίζει ως «Άγιε μου Παντελέημονα, του γάμου», αφού πράγματι η πρώτη στροφή του προέρχεται από παραδοσιακό τραγούδι γάμου του Τσεσμέ και ευρύτερα της Ερυθραίας Μικράς Ασίας. Οι επόμενοι, όμως, νοσταλγικοί στίχοι του, προέκυψαν από τους επιβιώσαντες μάρτυρες πρόσφυγες της περιοχής, οι οποίοι κατέφυγαν κατά το πλείστον στη γειτονική Χίο όπου αντίκριζαν τα απέναντι πάτρια παράλια και μελοποίησαν έτσι τον καημό τους. Κάτι δηλαδή αντίστοιχο και με το τραγούδι «Πέργαμος», όπου οι Μύσιοι πρόσφυγες πρόσθεσαν τον πόνο της ψυχής τους στο παραδοσιακό αυτό τραγούδι της Περγάμου.

Το τραγούδι επιλέχθηκε, ερμηνεύτηκε, και συμπεριελήφθη στο διπλό cd του Ομίλου Ερευνών Πηλίου, με τίτλο «Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»

Αποδόθηκε από τη γυναικεία χορωδία υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Μπακαλέξη. Χορωδοί: Αγόρου Ελένη, Αδάμου Ρούλα, Αλεξίου Ρένα, Αλιβεριώτη Ιωάννα, Ανδρέου Ευδοξία, Αντωνοπούλου Δήμητρα, Αρσενίου Μαριάνθη, Βαγδούπη Μαρία, Βαλκαμελή Λίτσα, Βασδέκη Μαρία, Ζαλάχα–Ζάχου Μαρίτσα, Ζαχοπούλου Βαγγελίτσα, Κοκώση Κατερίνα, Κολέτσου Νίτσα, Κοφίδου Παρούλα, Λοάρη Ελένη, Μπακαλέξη Μάρω, Μπάκου Γεωργία, Μπράνου Σταυρούλα, Μώρου Ελευθερία, Ντόβα Βάσω, Παντζουρέλη Φιλίτσα, Πατρώνη Βούλα, Πετρίδου Βούλα, Πετρίδου Κική, Σαραφοπούλου Λίτσα, Σολιδάκη Γιώτα, Σταμάτη Βαγγελιώ, Τριχιά Μηλίτσα, Τσελεπή Κατερίνα, Φιλιππιτζή Κασσιανή, Φιλίππου Αποστολία, Φωτοπούλου Λούλα, Χαριτούδη Ρούλα, Χριστοδούλου Πατρούλα, Χρυσομάλλου Βαρβάρα, Ψηφογεώργου Καίτη. Έπαιξαν οι μουσικοί: Κιτσόπουλος Χρήστος/καβάλι, Μούτσελος Νίκος/τουμπερλέκι, Στέφανος Γεωργίου/βιολί, Καραδέμετρος Κώστας/λαούτο, Γεωργαλιός Ζήσης/κανονάκι. Επιλογή τραγουδιών-καλλιτεχνική επιμέλεια-επιμέλεια παραγωγής: Γιάννης Μπακαλέξης. Επιμέλεια-συλλογή φωτογραφικού υλικού της όλης έκδοσης (με το επιπρόσθετο αναλυτικό βιβλιαράκι): Όμιλος Ερευνών Πηλίου. Ενορχήστρωση-διεύθυνση ορχήστρας: Νίκος Μούτσελος. Κείμενα-επιμέλεια έντυπης έκδοσης: Κώστας Λιάπης, λαογράφος, ιστορικός ερευνητής.

Ο Όμιλος Ερευνών Πηλίου είναι ένα κοινωφελές μη κερδοσκοπικό σωματείο με έδρα την Αγριά Πηλίου. Ιδρύθηκε από Πηλιορείτες τον Νοέμβριο του 1985. Σκοπός του είναι η έρευνα και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, κυρίως της περιοχής του Πηλίου, αλλά και όλου του ελλαδικού χώρου εν γένει. Κατά τη διάρκεια της εξελικτικής πορείας του κατόρθωσε να πετύχει τον στόχο του με τη δημιουργία μεταξύ άλλων ελληνικής παραδοσιακής ιματιοθήκης, τη διοργάνωση συνεδρίων ελληνικής μουσικής, χορού και γλώσσας, και με τη συγκρότηση πολλών τμημάτων χορού τα οποία έλαβαν μέρος και εκπροσώπησαν τη χώρα μας σε εκθέσεις και φεστιβάλ εντός και εκτός των ελληνικών συνόρων. Η χορωδία ελληνικού παραδοσιακού τραγουδιού λειτουργεί από το 2001 στους κόλπους του Ομίλου, αποτελείται από τριάντα περίπου μέλη, και υπηρετεί με σεβασμό το παραδοσιακό μας τραγούδι. Δάσκαλος της χορωδίας από το έτος 2001 είναι ο καταξιωμένος στον χώρο Γιάννης Μπακαλέξης, συστηματικός μελετητής για περισσότερα από 45 χρόνια, της λαϊκής μας παράδοσης και ιδιαίτερα του παραδοσιακού μας τραγουδιού, του οποίου είναι εξαιρετικός ερμηνευτής.

ΑΓΙΕ ΜΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΑ (στίχοι):

Άγιε μου Παντελέημονα που ‘σαι στον Κορακάρη,

σου πρέπει το καμπαναριό γιατ’ είσαι παλληκάρι.

 Άγιε μου Παντελέημονα που ‘σαι στον Κορακάρη,

βλέπε τη νύφη, το γαμπρό, βλέπε και τσοι κουμπάροι.

Αλατσατιανέ μου αέρα, τρα λα λα λα λα,

που φυσάς νύχτα και μέρα τρα λα λα λα λα!

—

Καρσί* μου είναι η θάλασσα, καρσί μου είν’ η άμμο,

Καρσί μου είναι κι ο Τσεσμές, μα τι μπορώ να κάνω (κάμω).

Πότες θα κάνουμε πανιά, να κάτσω στο τιμόνι,

να βλέπω το Ρεϊζντερέ, να μου διαβούν οι πόνοι.

Αλατσατιανή μου γλάστρα, τρα λα λα λα λα,

με τα λούλουδά σου τ’ άσπρα, τρα λα λα λα λα!

—

Αλατσατιανέ μου αέρα, τρα λα λα λα λα,

που φυσάς νύχτα και μέρα τρα λα λα λα λα!

Άλλοι στίχοι του τραγουδιού:

Κλάψε καημένη Ανατολή, που σου ‘φυγαν τ’ αηδόνια,

κι ήρταν και κελαηδήσανε σε ξένα περιβόλια.

Αλατσατιανή μου γλάστρα, τρα λα λα λα λα,

με τα πούλουδά* σου τ’ άσπρα, τρα λα λα λα λα!

—

Της Ερυθραίας το νερό, όποιος το πιει παγώνει,

κι όποιος περάσει από ‘δω αγάπη θεμελιώνει!

Αλατσατιανή μου γλάστρα, τρα λα λα λα λα,

με τα πούλουδά σου τ’ άσπρα, τρα λα λα λα λα!

—

Ούλα του κόσμου τα νερά, μια βρύση να γενούνε,

τον πόνο που ‘χω στην καρδιά, να σβήσουν δεν μπορούνε!

Αλατσατιανέ μου αέρα, τρα λα λα λα λα,

που φυσάς νύχτα και μέρα, τρα λα λα λα λα!

—

Αλατσατιανή μου γλάστρα, τρα λα λα λα λα,

με τα πούλουδά σου τ’ άσπρα, τρα λα λα λα λα!

*καρσί=αντίκρυ, απέναντι.

**πούλουδα=έτσι αποκαλούσαν στην Ερυθραία Μικρασίας τα άνθη των λουλουδιών.

Ιστορικά στοιχεία

Στην πόλη του Τσεσμέ-Κρήνη, λειτουργούσαν πέντε εκκλησίες. Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Χαραλάμπους (ο οποίος κτίστηκε το έτος 1832), ο Ευαγγελισμός ή Ευαγγελίστρια (κτίστηκε το έτος 1835 με το περίφημο τέμπλο του Γιαννούλη Χαλεπά και το υψηλότερο κωδωνοστάσιο ορθόδοξης εκκλησίας στον κόσμο τότε, 41 μέτρα), ο Άγιος Παντελεήμονας (του παρόντος πανέμορφου τραγουδιού, ο οποίος κτίσθηκε το 1840), η Παναγία Ψαριανή (1873) και η Αγία Φωτεινή (1881). Για την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα έλεγαν τους στίχους: «Άγιε μου Παντελέημονα που ‘σαι στον Κορακάρη, σου πρέπει το καμπαναριό γιατί ‘σαι παλληκάρι»! Πηγή: Α.Δ. Τροβάς «Εκεί που δεν χτυπάνε πια οι καμπάνες–Τσεσμές (Κρήνη)» Αθήνα 1976.

Στην παραλία του Τσεσμέ βρισκόταν η τουρκοεβραϊκή συνοικία Μπαράγασι, η οποία εκτεινόταν μέχρι τη θέση «Τεκέ», όπου υπήρχε παλιό μουσουλμανικό προσκύνημα. Σιγά-σιγά οι Έλληνες (κυρίως οικογένειες ναυτικών), αναρριχήθηκαν προς την περιοχή αυτή, την οποία ονόμασαν ΚΟΡΑΚΑΡΗ! Η μία πλευρά της περιοχής αυτής που έφτανε μέχρι τη θάλασσα, ήταν κατάφυτη από αμπέλια και οπωροφόρα δέντρα και έφθανε μέχρι τη θέση Άγιοι Σαράντα! Πηγή: Μαρτυρίες Κ. Σημηριώτη υπ. 120, Κέντρο Μικρασιάτικων Σπουδών.

Αντί επιλόγου, το σημείωμα του Δημήτρη Θωμαδάκη

Από τους ομορφότερους και πλέον αγαπημένους Ερυθραιώτικους σκοπούς και τραγούδια των προσφύγων των δαντελλωτών παραλίων της Ιωνίας της Μικρασίας! Ακούγοντας τους ήχους αυτούς το μυαλό μου γυρνά εκεί πίσω που τους πρωτογνώρισα! Στα υπέροχα γλέντια των Μικρασιατών στον Συνοικισμό του Βέλου Κορινθίας, όπου όλοι μαζί, Τσεσμελιώτες, Βουρλιώτες, Καραμπουρνιώτες, Αλατσατιανοί, Ρεϊζντεριανοί, και πολλοί άλλοι πρόσφυγες από τα Μικρασιάτικα Χώματα, γλεντούσαν και χαίρονταν πραγματικά, αλλά ταυτόχρονα έκλαιγαν αναπολώντας τις «χαμένες» πατρίδες τους, τους ανθρώπους τους που άφησαν πίσω, τις περιουσίες τους…

Ανάμεικτα κι ανάκατα συναισθήματα ανάβλυζαν μέσα από την ψυχή τους και την καρδιά τους, χαράς και πόνου, ζωγραφίζοντας στα πρόσωπά τους και στις κινήσεις τους περίτρανα το μεγαλείο και την περηφάνια που έκρυβαν στα εσώψυχά τους οι υπέροχοι αυτοί άνθρωποι, μέσα από απάνθρωπα γεγονότα που έζησαν εκεί στα άγια χώματα και την προσφυγιά στη νέα τους Πατρίδα, την Παλιά Ελλάδα! Με ιδιαίτερη χαρά και με ευλαβική συγκίνηση λόγω Μικρασιάτικης και ειδικότερα Ερυθραιώτικης μαρτυρικής καταγωγής, έγινα γνώστης του πονήματος του Ομίλου Ερευνών Πηλίου και της πανέμορφης μουσικής και χορωδιακής ερμηνείας του! Ενός ακόμη τραγουδιού, που οι ήχοι του για όλους εμάς τους απογόνους Μικρασιατών προκαλούν σκιρτήματα καρδιάς, ανάκατα με Μνήμες, απ’ αυτά που μας έχουν μεταλαμπαδεύσει οι πρόγονοί μας από τις δαντελλωτές αυτές ακτές του Αιγαίου! Από την «πατρίδα τους» με την τεράστια κληρονομιά στη διαχρονική ιστορία του Ελληνισμού, από τη ζωή τους σε αυτά τα αγιασμένα και ιερά χώματα… Οφείλω ειλικρινέστατα να εκφράσω δημόσια από τα βάθη της καρδιάς ένα ευχαριστώ στους βασικούς συντελεστές του ποιοτικότατου αυτού πονήματος, του διπλού αυτού CD με 34 τραγούδια του γάμου απ’ όλη την Ελλάδα, την Κύπρο, αλλά και από τις αλησμόνητες πατρίδες της Ανατολής! Με κατέπληξε η άμεση και με μεράκι ανταπόκριση, τόσο της Προέδρου του Ομίλου, κας Κατερίνας Τσελεπή, η οποία άμεσα και μετά χαράς μου απέστειλε το διπλό αυτό CD, όσο και του δάσκαλου κ. Γιάννη Μπακαλέξη, ο οποίος μέσα από τη συνομιλία μας μου ανέδειξε το μεγαλείο του πραγματικού δασκάλου, τόσο με τη μουσική του κατάρτιση και γνώσεις, όσο και με το πηγαίο του πόθο για προσφορά στην μουσική μας Κληρονομιά! Πραγματικά, ακούγοντας κανείς μία–μία τις μοναδικές αυτές ερμηνείες, κατανοεί απόλυτα ότι όταν το έμφυτο ταλέντο αναμειγνύεται με το μεράκι της ψυχής, η λαμπρότητα της επιτυχίας και της καταξίωσης είναι αναπόφευκτη… Βρισκόμαστε σε πραγματικά μουσικά διαμάντια και όχι μόνο… Και αυτό, αφού μέσα απ’ αυτά καθρεφτίζεται ο μουσικός πλούτος του έθνους μας, που είναι σφιχτά δεμένος με την ιστορική μας κληρονομιά! Ένα ιδιαίτερο προσωπικό ευχαριστώ εκ μέρους μου στον δάσκαλο, για την ευγενική αποδοχή του στο να αναρτηθεί και εκ μέρους μου συγκεκριμένο παραδοσιακό τραγούδι του γάμου, που περιλαμβάνεται στο CD αυτό, και το οποίο περιλαμβάνει και την κωμόπολη των δικών μου! Του Ρεΐζντερε Ερυθραίας Μικράς Ασίας, του μαρτυρικού αυτού τόπου των 4.500 Ελληνικών ψυχών που καταγράφηκαν στην απογραφή του ιστορικού έτους 1919! Του έτους που ο Ελληνισμός έφθασε στο όνειρο! Των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών…!!! Να είσαστε καλά εκεί στην υπέροχη Αγριά του Βόλου και στο πανέμορφο Πήλιο και να συνεχίζετε με μεράκι καρδιάς το από ψυχής έργο σας! Ένα βγαλμένο από τα εσώψυχά μας θερμό και πηγαίο ευχαριστώ, συνοδευόμενο με τα αυθόρμητα συγχαρητήρια για τους στόχους και τις προσδοκίες σας! Που, όπως διαπιστώνετε, δεν αγγίζουν μόνο τον ονειρεμένο τόπο σας, αλλά και την ευρύτερη Ελλάδα! Οκτώβριος 2022, Δημήτρης Νικ. Θωμαδάκης. (Προσωπική αφιέρωση του όλου αυτού πονήματος και στη Μνήμη των τριών μοναδικών ανθρώπων της πατρογονικής οικογένειας – πατέρα, γιαγιά, θεία – που επιβίωσαν των φρικτών γεγονότων του 1922 στο Ρεΐζντερε Ερυθραίας και οι οποίοι τραγουδούσαν το παρόν τραγούδι με τα δάκρυα να τρέχουν αστείρευτα από τα μάγουλά τους…).