Στην ημερήσια διάταξη της 44ης Συνεδρίασης της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, θα συμπεριληφθεί το αίτημα του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, Αλέξη Γεωργούλη, για την καταχώρηση της Αγιά Σοφιάς Κωνσταντινούπολης στον «Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε Κίνδυνο».
Αμέσως μετά την ανακοίνωση του Τούρκου Προέδρου Ρ.Τ. Ερντογάν με την οποία μετέτρεψε την Αγία Σοφία, ένα μνημείο εξέχουσας οικουμενικής αξίας, σε τζαμί, ο Αλέξης Γεωργούλης απέστειλε επιστολή στη Γενική Διευθύντρια της UNESCO και στα μέλη της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς, με ένα διπλό αίτημα:
(α) να καταχωρηθεί άμεσα το μνημείο στον «Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε Κίνδυνο», σύμφωνα με το άρθρο 11 παράγραφος 4 της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς, και
(β) να προσθέσει το θέμα στην ημερήσια διάταξη της επόμενης Γενικής Διάσκεψης, με σκοπό να συζητήσει και να αξιολογηθεί η τρέχουσα κατάσταση.
Την επιστολή συνυπέγραψαν δεκαοκτώ ευρωβουλευτές από πέντε πολιτικές ομάδες.
Στην απαντητική επιστολή του ο Βοηθός της Γενικής Διευθύντριας και υπεύθυνος για τον πολιτισμό, Ernesto Ottone Ramirez, επιβεβαίωσε την επικριτική στάση του Οργανισμού απέναντι στην απόφαση των τουρκικών αρχών, και σημείωσε ότι το ζήτημα έχει εισαχθεί στην ημερήσια διάταξη της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς, η οποία και θα εξετάσει στην επόμενη σύνοδο τι μέτρα θα λάβει.
Η επιστολή του Αλέξη Γεωργούλη:
“Αξιότιμη Γενική Διευθύντρια της UNESCO, Εξοχότατη κα. Audrey Azoula, Αξιότιμα Μέλη της Επιτροπής Παγκόσμιας Κληρονομιάς.
Η Αγία Σοφία είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιζώντα παραδείγματα της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής, καθώς και η επιτομή της Βυζαντινής εποχής. Χτίστηκε το 537 μ.Χ., κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Ιουστινιανού, στην Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Το μνημείο δεσπόζει εδώ και σχεδόν 1500 χρόνια, ενώ κανένα άλλο Βυζαντινό μνημείο δεν έχει αντέξει για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Η Αγία Σοφία, η οποία χτίστηκε με σκοπό να αποτελέσει εκκλησία και καθεδρικό ναό, κατείχε τον τίτλο του μεγαλύτερου καθεδρικού ναού στον κόσμο για σχεδόν μία χιλιετία. Η Εκκλησία μετατράπηκε σε Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία κατά τη διάρκεια των σταυροφοριών (από το 1204 έως το 1261 μ.Χ.). Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς μετατράπηκε σε τζαμί μέχρι το 1931. Το 1935, ο Κεμάλ Ατατούρκ, σε μια πράξη ριζοσπαστικού ανθρωπισμού, αποφάσισε ότι η Αγία Σοφία θα λειτουργούσε ως μουσείο και σύμφωνα με τα λεγόμενά του «θα έπρεπε να είναι μνημείο για όλο τον πολιτισμό». Το 1985, μετά από αίτηση που υπέβαλε η τουρκική κυβέρνηση, η Αγία Σοφία, μαζί με άλλα μνημεία, εντάχθηκε στον Κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO αποκτώντας τον τίτλο έργου Εξαιρετικής Οικουμενικής Αξίας[1]. Έχοντας επωμιστεί τα προβλήματα και τις ταραχώδεις σχέσεις ενός τόπου όπου οι θρησκείες συναντήθηκαν και συγκρούστηκαν ή προσπάθησαν να κατακτήσουν η μια την άλλη, η Αγία Σοφία, με αυτή τη συμβολική χειρονομία, μετατράπηκε σε ένα σύμβολο του διαθρησκευτικού διαλόγου και ένα απομεινάρι της συμβολής των θρησκειών μέσα στους αιώνες.
Παρά το γεγονός ότι το μνημείο είναι ένα από τα πιο επισκέψιμα (το μουσείο με τις περισσότερες επισκέψεις στην Τουρκία σύμφωνα με το τούρκικο Υπουργείο Πολιτισμού για το 2019) και αποτελεί σημαντική πηγή εσόδων για το τουρκικό κράτος[2], έχει υποστεί πολλές καταπονήσεις και ζημιές λόγω έλλειψης συντήρησης. Ακολουθεί έτσι την ίδια μοίρα με την Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη που εξαφανίζεται μέρα με τη μέρα εξαιτίας της έλλειψης επιβολής των αρχαιολογικών νόμων και την ανάγκη να δοθεί χώρος για σύγχρονες κατασκευές. Παρά τις προσπάθειες των ευεργετών κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 και του ’00, το μνημείο βρίσκεται ακόμη σε κρίσιμη κατάσταση και η τελευταία εξέλιξη θα προκαλέσει περαιτέρω επιδείνωση. Οι αποκαταστάσεις άρχισαν το 1990, αλλά διακοπτόντουσαν συνεχώς λόγω της έλλειψης χρηματοδότησης. Ο Πρόεδρος Ερντογάν αποφάσισε να μεταφέρει τον έλεγχο της Αγίας Σοφίας από το Υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας στην Αρχή των Θρησκευτικών Υποθέσεων[3]. Επίσης, υπέγραψε ένα διάταγμα που ανοίγει εκ νέου την Αγία Σοφία για θρησκευτική λατρεία, μετά από την απόφαση του τούρκικου Συμβουλίου της Επικρατείας που κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αρχική πράξη του Μωάμεθ Β’ που μετέτρεπε την Αγία Σοφία σε τζαμί υπερισχύει νομικά όλων των μεταγενέστερων αποφάσεων σχετικά με την χρήση της.
Παραμένει ασαφές τι μπορεί να προκαλέσει αυτή η μετατροπή στο μνημείο, εάν θα χρησιμοποιηθεί μόνο για περιστασιακές εκδηλώσεις ή για τακτικές προσευχές και πώς θα διαμορφωθεί και τροποποιηθεί για να εξυπηρετήσει τον σκοπό αυτό. Τμήματα του μνημείου που υποδηλώνουν άλλη θρησκεία θα καλυφθούν, ωστόσο δεν είναι σαφές πως ακριβώς θα γίνουν οι αλλαγές για να εξυπηρετηθεί ο νέος αυτός σκοπός. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, υπάρχουν πολλά μέρη του μνημείου που παραμένουν ανεξερεύνητα και αχαρτογράφητα, και μπορούν να μας προσφέρουν καλύτερη κατανόηση όλων αυτών των εποχών κατά τις οποίες η Αγία Σοφία έχει επιζήσει. Αυτή η απόφαση θα καταστήσει αδύνατη, για πάντα, οποιαδήποτε προσπάθεια αποκωδικοποίησης των μυστικών της Αγίας Σοφίας.
Το μνημείο χτίστηκε προς τιμήν της ιερής σοφίας, του Λόγου του Θεού και της ιερής παρουσίας του στη Γη που αντιπροσωπεύει τη σοφία και τη λογική. Είναι ενδεικτικό του μεγαλείου της συμβολικής αξίας του μνημείου, και πρέπει να σημειωθεί, ότι μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 το όνομα του μνημείου δεν άλλαξε, απλώς προσαρμόστηκε στην τουρκική γραφή (Ayasofya).
Αυτή η απόφαση εκτός από το ότι είναι παράλογη, καθώς αντιβαίνει στην ενσάρκωση του συμβολισμού, είναι μια φρικαλεότητα και μια σαφής παραβίαση των διεθνών υποχρεώσεων που η Τουρκία φέρει ως συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς[4], την οποία επικύρωσε στις 16 Μαρτίου 1983. Η απόφαση αυτή έχει σαφή πολιτική σημασία: Το μνημείο διατηρεί εξουσία συμβολίζοντας τον τούρκικο εθνικισμό και ριζοσπαστισμό, σηματοδοτεί το τέλος του κοσμικού και μπορεί να υποκινήσει μίσος εναντίον θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων στην Τουρκία. Η ενέργεια αυτή επικρίθηκε από τους Αντιπροέδρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τον κ. Μαργαρίτη Σχοινά[5] και τον κ. Ζοζέπ Μπορέλ, Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας[6].
Επομένως, θα θέλαμε να σας ζητήσουμε:
-
Η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς να καταχωρίσει το μνημείο στον «Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς σε Κίνδυνο» σύμφωνα με το άρθρο 11 παράγραφος 4 της Σύμβασης Παγκόσμιας Κληρονομιάς,
-
Η Εκτελεστική Επιτροπή να προσθέσει το θέμα στην ημερήσια διάταξη της επόμενης Γενικής Διάσκεψης με σκοπό να συζητήσει και να αξιολογήσει την τρέχουσα κατάσταση.
